ΘΥΜΟΙ στα ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΑ ΠΑΙΔΙΑ

Για να μιλήσουμε για τους θυμούς στα χαρισματικά παιδιά είναι σημαντικό να ορίσουμε τι σημαίνει ο όρος ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚΑ ΠΑΙΔΙΑ και τι σημαίνει ο όρος ΘΥΜΟΣ.

Χαρισματικά παιδιά (με την έννοια της χαρισματικότητας ή το ταλέντο) είναι τα παιδιά που  αναπτύσσουν ικανότητες, σε κάθε επίπεδο ανάπτυξης, που έχει το  1-2% των ατόμων του γενικού πληθυσμού (Τσιάμης, Α. 2006, σελ.12). Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η χαρισματικότητα δεν έχει περιορισμό στο είδος ή τον αριθμό των ταλέντων που μπορεί να υπάρχουν και να εκφραστούν στο ίδιο άτομο.

Στη δική μας εποχή, το χάρισμα έχει πολυδιάσταστη έννοια και για να εντοπιστούν τα χαρισματικά παιδιά χρησιμοποιούνται πλέον διάφορα κριτήρια. Κάποτε ως χαρισματικό θεωρούσαν τον πολύ δυνατό και ρωμαλέο (πχ Αρχαία Σπάρτη) ή τον ιδιαίτερα ικανό στη φιλοσοφική σκέψη ή/και τη δυνατότητα περαιτέρω μόρφωσης (Αρχαία Αθήνα). Αργότερα, η χαρισματικότητα ταυτίστηκε με την εξαιρετική νοημοσύνη. Πλέον είναι μία έννοια συνυφασμένη και με άλλες ικανότητες.

Παρακάτω παραθέτουμε το μοντέλο πολλαπλής νοημοσύνης του Gardner ο οποίος βοηθά στην επισήμανση χαρισμάτων σε διάφορους τομείς:

Γλωσσική Νοημοσύνη (Linguistic Intelligence): Η μνήμη, η γλωσσική ανάλυση, η κατανόηση γραμματικής είναι τα βασικά σημεία. Η χρήση της γλώσσας είναι η βασική έκφραση της ικανότητας αυτής.

Λογική/μαθηματική Νοημοσύνη (Logical-Mathematical Intelligence): Η επαγωγική σκέψη (από το επιμέρους προς το γενικό), η επιστημονική λογική και οι αριθμοί είναι τα βασικά σημεία. Τα άτομα αυτής της ικανότητας εκφράζονται με αριθμούς και προβλήματα λογικής.

Σωματική/Κιναισθητική Νοημοσύνη (Bodily-Kinesthetic Intelligence): Η συναίσθηση κινήσεων και ο έλεγχος του σώματος είναι τα βασικά σημεία. Ο χορός, αθλητισμός και θέατρο αποτελούν έκφραση αυτής της ικανότητας.

Μουσική Νοημοσύνη (Musical Intelligence): Η μελωδία και η δομή της μουσικής είναι τα χαρίσματα σε αυτή την ικανότητα και εκφράζονται με τραγούδι και ψαλμωδίες.

Οπτικοχωρική Νοημοσύνη (Visual-Spatial Intelligence): Η οπτικοποίηση, η δημιουργία νοητικών εικόνων, η γραφιστική έκφραση, η αντίληψη των αντικειμένων στο χώρο είναι τρόποι έκφρασης αυτού του χαρίσματος.

Ενδοατομική Νοημοσύνη (Intrapersonal Intelligence): Η αντίληψη των συναισθημάτων και του εαυτού τους, την ταυτότητα και τα κίνητρα, τους φόβους κτλ είναι η έκφραση των ατόμων που έχουν υψηλή αυτόν τον τύπο νοημοσύνης.

Διαπροσωπική Νοημοσύνη (Interpersonal Intelligence): η Ομαδικότητα, η διάθεση για καλοπροαίρετη συζήτηση, η ανοιχτότητα στους άλλους, η αντίληψη προθέσεων, κινήτρων και επιθυμίες των άλλων είναι στοιχεία των ατόμων με αυτό το χάρισμα. (Τσιάμης, Α. σελ 51-2).

ΘΑ μπορούσαμε να γράψουμε πραγματικά πάρα πολλά για τα χαρίσματα ή τα μοντέλα νοημοσύνης ή το τι σημαίνει χαρισματικός άνθρωπος, όμως ας περιοριστούμε στο πώς τα χαρίσματά μας (και των παιδιών μας) μπορούν να οδηγήσουν σε……θυμούς.

Ο θυμός αποτελεί ένα από τα 6 βασικά συναισθήματα των ανθρώπων με τα οποία γεννιόμαστε (χαρά, λύπη, αηδία, έκπληξη, φόβος, θυμός). Μπορεί να υπάρχει ως κατάσταση (state anger)  ή να παρατηρείται ως μία ψυχική προδιάθεση σταθερή στο χρόνο και τις καταστάσεις (ενήλικες) (trait anger) (Μακρή-Μπότσαρη, Ε. 2010, σελ. 25).

Ως κατάσταση, από βρέφος ο άνθρωπος είναι ικανός να αισθανθεί θυμό. Ως χαρακτηριστικό, ο θυμός είναι παρών σε ιδιοσυγκρασίες με χαμηλή ανοχή στην ματαίωση. Ένας άνθρωπος έχοντας τον θυμό σαν «βασικό» συστατικό του, μπορεί να αντιδρά με θυμό σε ένα ευρύ φάσμα καταστάσεων ακόμα και ακίνδυνων, όπως η αναμονή στην ουρά κτλ…

Προφανώς, εμείς οι γονείς που διαμορφώνουμε τους χαρακτήρες των παιδιών μας ως ένα σημείο, δεν ευχόμαστε το παιδί μας να επιλέγει τον θυμό σαν τη βασική του αντίδραση σε καταστάσεις. Θα μπορούσε κάτι τέτοιο να οδηγήσει σε έναν φαύλο κύκλο κατά τον οποίο ο θυμός γίνεται εχθρότητα (στάσεις-πεποιθήσεις ότι ο κόσμος είναι «κακός») και η εχθρότητα γίνεται επιθετικότητα (προχωρημένο στάδιο θυμού κατά το οποίο το άτομο προχωρά σε έκφραση συμπεριφορών καταστροφικών ή τιμωρητικών προς άλλους ή αντικείμενα).

Αν δεν κάνουμε έγκαιρη επισήμανση των χαρισμάτων του παιδιού μας μπορεί το χαρισματικό παιδί να αποκλειστεί από τα άλλα παιδιά στο σχολείο κυρίως στο δημοτικό.  Αν συμβεί ένας τέτοιος αποκλεισμός κάνει το παιδί θυμωμένο και το οδηγεί σε αποπροσανατολισμό. Είναι μεγάλη η πιθανότητα  να χάσει κάθε κίνητρο για μάθηση ή διασκέδαση. Οι δάσκαλοι και οι γονείς είμαστε καταλύτες σε αυτό ώστε να ωθήσουμε το παιδί μέσω του σχολείου ή εξωσχολικών δραστηριοτήτων να βρει το ταλέντο του και να εκφραστεί μέσω αυτού (και διαχειριστεί αυτό). Είναι σημαντικό να είμαστε σε εγρήγορση στις μικρές ηλικίες γιατί τα χαρίσματα δεν είναι τόσο εμφανή στις μεγαλύτερες ηλικίες. Επίσης, μία χαρισματικότητα χωρίς κατάλληλα ερεθίσματα δεν οδηγεί απαραίτητα στη διατήρησή της μέσα στα χρόνια σύμφωνα με κάποιους ειδικούς ( Perleth, Lehwald & Browder, 1993).  

Ο θυμός της περιθωριοποίησης μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη ανοχή στη ματαίωση και να κάνει το παιδί να βλέπει καχύποπτα τον κόσμο ή τις διαθέσεις των άλλων απέναντι του. Αν η χαρισματικότητα συνυπάρχει με κάποια μαθησιακή δυσκολία (δυσλεξία ή ΔΕΠ-Υ) τότε το παιδί νιώθει τελείως «διαφορετικό ή περίεργο», συνεπώς οδηγείται σε μία ανάλογη κοινωνική-σχολική πορεία.

Ο ρόλος μας ως γονείς είναι να καθρεφτίζουμε τις ικανότητες αυτές και να οδηγήσουμε τα παιδιά μας σε έναν δρόμο που θα μπορούν να αναγνωρίσουν και να διαχειριστούν τις ικανότητές τους. Η χαρισματικότητά τους να είναι σύμμαχος και όχι δυσκολία στις προσωπικές σχέσεις και να τα κάνει να αισθάνται ταυτόχρονα τη μοναδικότητα τους και το αίσθημα του ανήκειν στην ομάδα.

Της Δημουλή Σίλειας

 

Βιβλιογραφία:

Μακρή-Μπότσαρη, Ε. (2010). Θυμός, επιθετικότητα, εκφοβισμός. Θεωρητικές Προσεγγίσεις και πρακτικές διαχείρισης. Εκδόσεις: Παπαζήση.

Τσιάμης, Α. (2006). Τα χαρισματικά παιδιά ζουν ανάμεσά μας. Ανακαλύπτοντας τα ίδια και τις ανάγκες τους. Εκδόσεις: Γρηγόρη.

Perleth, C., Lehwald, G. , &Browder, C. S. (1993). Indicators of highly ability in young children. In K. A. Heller, F. J. Monks, & A.H. Passow (Eds.), International Handbook of Research and Development of gifted and talented (pp. 283-310). N. Y. : Pergamon Press.

ΜΕΤΑΤΡΑΥΜΑΤΙΚΟ ΣΤΡΕΣ και ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ: πώς να προστατέψουμε την ψυχική υγεία των παιδιών μας;

Μετά τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων πολλοί άνθρωποι φτάνουν στο γραφείο ειδικών με έντονα συναισθήματα φόβου, απελπισίας, τρόμου. Περιγράφουν εικόνες, σκέψεις ή ακόμα και όνειρα τα οποία δυσκολεύουν την καθημερινότητά τους, ενώ πολύ συχνά παρατηρούνται στον άνθρωπο προσπάθειες αποφυγής συγκεκριμένων δραστηριοτήτων (πχ. να πάει στην αγορά ή σε μία ουρά για εισιτήρια), αποστασιοποίηση ή αποξένωση από άλλα άτομα (πχ. φίλους ή και μέλη οικογένειας), αδυναμία εκδήλωσης συναισθημάτων αγάπης (πχ. προς τον εαυτό του ή ακόμα και τα παιδιά), ένα αίσθημα ότι το μέλλον του ατόμου είναι αμφίβολο και πρόσκαιρο χωρίς δυνατότητα δεσμεύσεων-όπως καριέρα ή παιδιά. Επιπλέον, παρατηρείται δυσκολία του ατόμου να αποκοιμηθεί ή να κοιμηθεί για αρκετές συναπτές ώρες, ευθιξία και θυμός, δυσκολία συγκέντρωσης και άλλα. Όλα τα παραπάνω αποτελούν καθαρή συμπτωματολογία μίας αγχώδους διαταραχής που ονομάζεται Μετατραυματικό Στρες.

Η διαταραχή του Μετατραυματικού Στρες (Posttraumatic Stress Disorder-PTSD) ή η Διαταραχή Μετατραυματικού Άγχους (ΔΜΤΑ), κατά τη βιβλιογραφία ανά τους καιρούς παρουσιάζεται ως μία εκδήλωση στρες που σχετίζεται με την έκθεση έμμεσα ή κυρίως άμεσα του ατόμου σε μία βίαιη και τραυματική εμπειρία, ή ακόμα και ως «ψυχιατρική διαταραχή». Η αλήθεια είναι ότι οι έρευνες μας λένε ότι όσο πιο μικρός (νεαρός) ένας άνθρωπος εκτεθεί σε παράγοντες ικανούς για Μ.Σ. τόσο πιο βαθιές και άμεσες είναι οι συνέπειες στην «βιολογία του» (μειωμένο μέγεθος ιππόκαμπου και αμυγδαλής) και στην ψυχολογία του.

Θα μπορούσαμε να αναλύουμε για πολλές σελίδες έρευνες για το Μ.Σ., την ηλικία ή τη φύση της απειλής ή του τραύματος που κανείς υπέστη, πώς, για πόσο, από ποιόν, και τις συνέπειες, όμως στο συγκεκριμένο άρθρο θέλουμε να δοθεί έμφαση το πώς η Οικονομική Κρίση με όλες αυτές τις υφέσεις στη ζωή μας, στην Ελλάδα συγκεκριμένα, επηρεάζει την οικογένεια και συγκεκριμένα τα παιδιά.

Η δυστυχία (με όποιον ορισμό) ή η δυσκολία και το πώς οι γονείς βιώνουν ό,τι γίνεται γύρω τους είναι ο πιο βασικός παράγοντας που θα επηρεάσει μόνιμα την ψυχική υγεία των παιδιών μας. Αυτά τα χρόνια, επιφανείς ειδικοί ψυχικής υγείας ασχολούνται με την έκπτωση της ψυχικής υγείας των ενηλίκων, των εφήβων και των παιδιών εξαιτίας των συναισθημάτων ανασφάλειας και αλλαγών στο οικονομικό-πολιτικό-επαγγελματικό-κοινωνικό σκηνικό της χώρας που βιώνουν οι οικογένειες.

Πολλοί γονείς βιώνουν κατάθλιψη και εγκατάλειψη των σχέσεων μέσα στην οικογένεια ακόμα και αν δεν υπάρχει διαζύγιο (μητέρες που δεν φροντίζουν παρά μόνο για τις πρωταρχικές ανάγκες επιβίωσης τα παιδιά τους, σύζυγοι που αποξενώνονται αποσταθεροποιώντας το οικογενειακό σύστημα, προσπάθεια να βρει κανείς «νόημα» σε εξωσυζυγικές σχέσεις οι οποίες φέρουν στιγμιαία αίσθηση ικανοποίησης και άλλα). Όλα αυτά γράφουν στις ψυχές των παιδιών μας.

Η βασική μας γραμμή αυτούς τους καιρούς είναι να παραμένουμε φροντιστικοί στους ανθρώπους μας, στην οικογένεια και τους εαυτούς μας. Να ενισχύουμε τη συζυγική σχέση και να είμαστε σε θέση να απορροφούμε από κοινού τα παιδικά άγχη, αλλιώς θα βουλιάζουμε σε αγχώδεις διαταραχές. Είναι σημαντικό να εμπεριέχουμε τις παιδικές αγωνίες  και να δίνουμε σταθερότητα ως γονείς στα παιδιά μας, αλλιώς οι ίδιοι οι γονείς θα παραιτηθούμε και θα βιώνουμε καταθλιπτικά συναισθήματα. Η κατάθλιψη είναι ικανή να οδηγήσει τα παιδιά μας σε σύγχυση ρόλων (να γίνουν υπεργονιοί-γονείς στη θέση μας), και να δημιουργήσει ψυχικές αναστολές των αναγκών τους, με άμεση συνέπεια τη διαμόρφωση ψευδών εαυτών (ψευδής εαυτός θα θεωρηθεί όταν η «πρώτη ανάγνωση» εαυτού έχει για τα καλά κρύψει τις βαθύτερες ανάγκες του ατόμου).

Τέλος, είναι σημαντικό να υπερβούμε τις ενοχές μας γιατί αλλιώς στέλνουμε αντιφατικά μηνύματα στα παιδιά μας. Με το τελευταίο καλούμαστε οι γονείς να είμαστε σταθεροί σε μία γραμμή σχετική προς τη διαπαιδαγώγηση και την οριοθέτηση των παιδιών μας. Τώρα, στην εποχή της οικονομικής κρίσης, είναι σημαντικό να έχουμε ενήμερα τα παιδιά για τις οικονομικές δυσκολίες και αλλαγές, και η περιγραφή μας να δίνει ασφάλεια και ξεκάθαρα μηνύματα στο παιδί για το πώς εμείς οι γονείς είμαστε ικανοί για την απόλυτη διαχείριση της περίπτωσης. Αυτό, λοιπόν, συνεπάγεται ότι δεν αποπνέουμε απελπισία ή ενοχές για τα υλικά που δεν θα προσφέρουμε. Είναι μία σημαντική στιγμή να ενεργοποιήσουμε τις αξίες μας και να τις πιστέψουμε και να εμπνεύσουμε τα παιδιά μας για ένα καλύτερο μέλλον. Το μοίρασμα, η φιλία (σε αντίθεση με την αφθονία ηλεκτρονικών στο σπίτι), το καθαρό παιχνίδι στις παιδικές χαρές και γειτονιές, η συναναστροφή με ανθρώπους που έχουν επίσης δυσκολίες και όμως γελούν και ονειρεύονται, οι στόχοι, η μάθηση και άλλα είναι κάποια από αυτά που τώρα είναι η βάση της διαπαιδαγώγησης.

Τα παιδιά μας αντικατροπτίζουν τα συναισθήματα των γονέων τους. Σκεφτείτε με τι θα θέλατε να ποτίσετε τις ψυχές τους, με απελπισία και παράπονο ή με κουράγιο, όνειρα και ασφάλεια ότι ακόμα και όταν «τα πάντα ρεί», οι γονείς είναι εκεί για να διδάξουν και να καθοδηγήσουν.

Της Δημουλή Σίλειας